Etiuda -
Tadeusz Baird
Kompozycja powstała na zlecenie Komisji Zamówień, Zakupów Dzieł Sztuki oraz Stypendiów Twórczych przy Ministerstwie Kultury i Sztuki. Jest to koncertowa wersja muzyki scenicznej do Króla Edypa Sofoklesa, zrealizowanej w reżyserii Ludwika René w Teatrze Dramatycznym w Warszawie (1961). Etiuda - dedykowana René - została po raz pierwszy wykonana pół roku po teatralnej prezentacji. Obsada obejmuje 28-osobowy zespół wokalny (siedem sopranów, siedem altów, siedem tenorów i siedem basów), perkusję (sześciu wykonawców) oraz czelestę i fortepian (obsługiwane przez jednego muzyka). Całość składa się z 12 części. Kompozycja ma wyraźny trójfazowy przebieg, z ekspozycją materiału, jego przetworzeniem i repryzą.
W dorobku twórczym Bairda Etiuda jest pierwszą kompozycją tak jednoznacznie wpisującą się w nurt sonorystyczny. Opiera się na pełnym materiale dwunastodźwiękowym oraz na wysokościach nieokreślonych, uzyskanych nie tylko z właściwego instrumentarium perkusyjnego, ale przede wszystkim w rezultacie niekonwencjonalnego traktowania głosów i instrumentów. Partia wokalna pozbawiona jest tekstu, śpiewacy syczą, artykułują różne głoski, posługują się techniką parlando, Sprechgesang, klaszczą. Instrumenty też brzmią niekonwencjonalnie - przy zastosowaniu bogatego arsenału pałek (instrumenty perkusyjne) i nietradycyjnego użycia fortepianu (cz. II, X, XII). Tytuł kompozycji wyraźnie wskazuje na jej charakter - jest to etiuda (wprawka) sonorystyczna, w której każda z trzech grup wykonawczych jest równorzędna. Etiuda jest jedną z mniej znanych kompozycji Bairda, zapewne ze względu na jej teatralny rodowód. Jak pisał Tadeusz Kaczyński: "Etiudy niepodobna traktować na równi z czołowymi utworami estradowymi twórcy 4 Esejów. Także i z tego powodu, że typ ekspresji zdradza aż nazbyt wyraźnie «obce pochodzenie» tego utworu" (T. Kaczyński, "Etiuda" Tadeusza Bairda, "Ruch Muzyczny" 1961, nr 24, s. 22).