Schulhoff, Erwin

(1894-1942)

ur. w Pradze, dzięki rekomendacji Antonína Dvořáka w wieku lat dziesięciu został przyjęty do klasy fortepianu tamtejszego konserwatorium. Naukę kontynuował w Wiedniu, Lipsku (m.in. u Maxa Regera) i w Kolonii. Po odbyciu służby wojskowej w armii austriackiej do roku 1924 mieszkał w Niemczech, gdzie zainteresował się nurtami awangardowymi, dadaizmem i jazzem, ulegając także wpływom impresjonizmu, ekspresjonizmu i neoklasycyzmu. Nawiązał ożywioną korespondencję z Albanem Bergiem, uważany był też za specjalistę w dziedzinie ćwierćtonowej muzyki Aloisa Háby. Po powrocie do Pragi został następcą Maxa Broda jako krytyk muzyczny dziennika "Prager Abendblatt". Z racji swych komunistycznych przekonań (napisał m.in. muzykę do Manifestu komunistycznego), a także żydowskiego pochodzenia po roku 1933 nie mógł kontynuować działalności w Niemczech - zapowiedziane w Berlinie prawykonanie jego opery Flammen zostało odwołane. W latach 30. styl jego muzyki się zmienił - jazzowe kompozycje symfoniczne ustąpiły miejsca symfoniom w duchu realizmu socjalistycznego. W 1941 Schulhoff uzyskał obywatelstwo radzieckie; po wypowiedzeniu wojny Związkowi Radzieckiemu przez Niemcy został aresztowany przez nazistów i zesłany do obozu koncentracyjnego Wülzburg koło Weißenburga w Bawarii, gdzie zmarł na gruźlicę 18 sierpnia 1942 roku.

Ponowne odkrycie muzyki Schulhoffa nastąpiło w roku 1988, kiedy Gidon Kremer nagrał jego utwory kameralne. Kompozycje takie jak 5 Stücke (1923), Divertimento na kwartet smyczkowy (1914) i sonaty na rozmaite instrumenty ukazują jego ogromne wyczucie właściwości brzmieniowych poszczególnych instrumentów. Upodobanie do groteski, satyry i dadaizmu doszło do głosu zwłaszcza w drobniejszych utworach: w Wolkenpumpe na baryton, cztery instrumenty dęte i perkusję (1922) opracował teksty dadaisty Hansa Arpa, do Bassnachtigall - trzech utworów na kontrafagot z tego samego roku - dodał prowokacyjny dadaistyczny tekst: "iskrę bogów można odnaleźć zarówno w kiełbasie z wątroby, jak też w kontrafagocie".

Schulhoff był jednym z pierwszych kompozytorów, którzy taneczne formy rozwinięte pod wpływem jazzu uznali za źródło inspiracji dla muzyki klasycznej. Kompozycje takie, jak jazzowe oratorium H.M.S. Royal Oaks (1930), Hot Sonata na saksofon altowy i fortepian (1930) czy groteskowy taniec Die Mondsüchtige (1925) z częściami zatytułowanymi Ragtime, Tango, Shimmy i Jazz brzmiały w swoim czasie prowokująco, a obecnie zaliczają się do najlepiej znanych jego utworów. Opera Flammen (1929- 32) z librettem Maxa Broda ukazuje natomiast Schulhoff a jako poważnego kompozytora, umiejącego wypowiedzieć się w rozbudowanych formach. W tym hołdzie dla Mozarta Don Juan staje się o arą własnych namiętności, a struktura muzyczna rozwija się w dualistycznych przeciwieństwach mężczyzny i kobiety, życia i śmierci, nadziei i rezygnacji.

Wybrane utwory: 5 Études de jazz na fortepian (1910-20), I Sonata skrzypcowa (1913), I Koncert fortepianowy (1913), Divertimento na kwartet smyczkowy (1914), Sonata na wiolonczelę (1914), Sonata Erotica na głos kobiecy (1919), Fünf Pittoresken na fortepian (1919), Symphonia Germanica (1919), Suita na orkiestrę kameralną (1921), Ogelala, balet (1922), Die Wolkenpumpe na baryton, cztery instrumenty dęte i perkusję (1922), Bassnachtigall na kontrafagot (1922), Koncert fortepianowy "alla Jazz" (1923), Pięć utworów na kwartet smyczkowy (1923), Sekstet smyczkowy (1920- 24), I Kwartet smyczkowy (1924), I Sonata fortepianowa (1924), II Kwartet smyczkowy (1925), Concertino na flet, altówkę i kontrabas (1925), I Symfonia (1925), II Sonata fortepianowa (1926), III Sonata fortepianowa (1927), II Sonata skrzypcowa (1927), Sonata na flet i fortepian (1927), Koncert podwójny na flet, fortepian i orkiestrę (1927), 6 Esquisses de jazz na fortepian (1927), Concerto na kwartet smyczkowy i orkiestrę dętą (1930), Flammen, opera (1927-29), Hot Sonate na saksofon altowy i fortepian (1930), Suite dansante en jazz na fortepian (1931), II Symfonia (1932), Das kommunistische Manifest, oratorium (1932), III Symfonia (1935), HMS Royal Oak, jazzowe oratorium na narratora, sopran, tenor, chór mieszany i symfoniczną orkiestrę jazzową (1935), IV Symfonia (1937), V Symfonia (1938-39), VI Symfonia "Svobody" na chór i orkiestrę (1940), Divertimento na obój, klarnet i fagot (data nieustalona), Suita na skrzypce i fortepian (data nieustalona).