ΦΥΛΑΚΤΗΡΙΟΝ (PHYLAKTERION) (Paweł Szymański)
Podstawę partytury utworu stanowi środkowa część inskrypcji greckiej z północnej ściany krypty grobowej znajdującej się pod kaplicą nr 5 tak zwanego Aneksu Północno-Zachodniego przy klasztorze na Komie (Wzgórzu) H w Dongoli, stolicy chrześcijańskiego królestwa Makurii, które istniało w dolinie Nilu Środkowego (dzisiejszy południowy Egipt i północny Sudan) od szóstego do piętnastego wieku. Krypta została odkryta w 1994 roku przez Misję Archeologiczną Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, działającą pod kierunkiem doktora Stefana Jakobielskiego. Zbudowano ją prawdopodobnie dla Georgiosa, arcybiskupa Dongoli, zmarłego, jak o tym informuje jego epitafium umieszczone przy wejściu do kaplicy numer 5, w 1113 roku. Inskrypcja grecka z północnej ściany krypty jest częścią większego zespołu tekstów w językach greckim i koptyjskim, szczelnie pokrywających wszystkie ściany krypty. Składają się nań fragmenty ewangelii kanonicznych, fragmenty utworów apokryficznych, formuł religijnych oraz imiona i znaki magiczne. Celem umieszczenia tych tekstów w krypcie była ochrona duszy zmarłego w newralgicznym momencie przejścia z tego świata do świata wieczności oraz ochrona samego grobu.
Inskrypcja grecka z północnej ściany krypty, będąca źródłem partytury, zawiera tekst apokryficzny funkcjonujący w literaturze naukowej pod tytułem Oratio Mariae ad Bartos lub po prostu Oratio Mariae (Modlitwa Marii). Modlitwa ta należy do większego utworu opowiadającego o losach apostoła Macieja. W pewnym momencie swojej działalności apostolskiej znalazł się on w mieście (lub krainie) Bartos, gdzie został wtrącony do więzienia przez tamtejszego władcę. Z opresji uratowała go Maria, która przybyła z Jerozolimy niesiona chmurami. Wypowiedziała ona modlitwę, w której rezultacie wszystkie metalowe elementy w Bartos, włączając w to okowy Macieja, zamki u drzwi jego więzienia oraz broń strażników, roztopiły się. Zdumiony potęgą modlitwy władca Bartos oraz mieszkańcy miasta przyjęli wiarę chrześcijańską, Maria zaś z Maciejem wrócili do Jerozolimy.
Inskrypcja z Dongoli przekazuje tekst owej potężnej modlitwy Matki Jezusa skierowanej do Syna. W pewnym momencie jednak modlitwa przerwana jest przez opis działania magicznego, które ma uczynić z niej PHYLAKTERION, środek ochronny przed złymi mocami. Element ten, nieobecny w tekście pierwotnym, związany jest niewątpliwie ze szczególną funkcją tej i pozostałych inskrypcji widocznych na ścianach krypty.
Apokryficzna opowieść o losach apostoła Macieja w Bartos i zawarta w niej Modlitwa Marii znane były dotychczas jedynie w tłumaczeniach na języki orientalne: koptyjski, amharski, arabski i syriacki. Inskrypcja z Dongoli dostarcza nam greckiego oryginału (choć tylko dla Modlitwy Marii, a nie dla całej opowieści), z którego dokonano tych tłumaczeń.
Można przypuszczać, że ów oryginalny grecki tekst powstał w okresie późnego antyku, może w piątym wieku, gdzieś na terenie cesarstwa wschodniorzymskiego, po czym przepisywany był z rękopisu do rękopisu, z których żaden nie przetrwał do naszych czasów, aby pojawić się na początku dwunastego wieku w głębi Afryki w formie inskrypcji na ścianie krypty grobowej lokalnego dostojnika kościelnego.
Adam Łajtar
Utwór został zamówiony przez 46. Międzynarodowy Festiwal „Wratislavia Cantans” i jest dedykowany Annie Szostak i Zespołowi Śpiewaków Miasta Katowice – Camerata Silesia
