|
|
ur. 1928 w Mödrath k. Kolonii. Do roku 2004 skomponował
ogółem 313 utworów i opublikował 10 tomów Tekstów o muzyce (texte
zur musik), w których zawarł szkice i wyjaśnienia dotyczące własnej
twórczości. W 1975 r. założył oficynę wydawniczą Stockhausen Verlag
i w niej wydaje wszystkie swe partytury i książki. W 1991 r. wydawnictwo
to rozpoczęło także edycję płytową dzieł zebranych Stockhause-na,
liczącą obecnie 116 cd (a także nagrania wideo).
Już pierwsze, punktualistyczne kompozycje Stockhausena – Kreuzspiel
(1951), Spiel (1952) i Kontra-Punkte (1952–53) – przyniosły
mu rozgłos międzynarodowy. Niekwestionowana jest fundamentalna rola
kompozytora dla rozwoju nowej muzyki. Z jego nazwiskiem wiąże się wiele
kluczowych dla sztuki muzycznej XX w. pojęć i idei, takich jak serializm,
punktualizm, nowa muzyka elektroniczna (wraz z live electronic music),
muzyka przestrzenna, statystyczna, rytualna, intuitywna, kompozycja
grupowa, momentowa, „formula composition” i „multi-formula
composition”, muzyka świata (integracja „obiektów
znalezionych”, m.in. hymnów narodowych i muzyki etnicznej
najrozmaitszych krajów), „telemusic” (synteza muzyki różnych
kontynentów), wreszcie wertykalna „muzyka okofoniczna”.
W 1970 r., podczas Wystawy Światowej w Osace, w zaprojektowanym przez
Stockhausena sferycznym audytorium wykonano ogromną większość jego ówczesnego
dorobku twórczego. Przez 183 dni dwudziestu instrumentalistów i śpiewaków
grało po pięć i pół godziny dziennie muzykę Stockhausena, docierając
w ten sposób do ponad miliona słuchaczy. Kompozytor uczestniczył w tym
wydarzeniu, siedząc za konsoletą mikserską.
Twórczość Stockhausena jest manifestacją spirytualizmu; ewidentny
wymiar duchowy mają nie tylko utwory z tekstem religijnym, ale także
„kosmiczne” Stimmung, Mantra, Sternklang, Inori, Atmen gibt
das Leben
i Syriusz, aż do cyklu licht.
Pracę nad licht, ogromnych rozmiarów cyklem muzyczno-sceni-cznym na
wszystkie dni tygodnia (w całości – ca. 29 godzin muzyki), rozpoczął
kompozytor w 1977 r. Do roku 2004 miało swą prapremierę pięć ogniw: w
1981 r. – donnerstag (Czwartek), w 1984 r. – samstag (Sobota),
w 1988 r. – montag (Poniedziałek) – wszystkie trzy w mediolańskiej
La Scali. W 1993 r. w Operze Lipskiej wystawiono po raz pierwszy dienstag
(Wtorek), w 1996 r. tamże – freitag (Piątek). W latach
1996–98 odbyły się prapremiery czterech wybranych scen z mit-
twoch (Środa): World Parliament, Orchestra Finalists, Helicopter String
Quartet i Michaelion, ale całość mittwoch aus licht czeka jeszcze na
inscenizację. Prapremierę części pierwszej sonntag (Niedziela):
Lichter – Wasser (Sonntags-Gruss) poprowadził sam kompozytor
podczas Donaueschinger Musiktage w 1999 r.; scena druga z tej opery,
Engels Prozessionen, została wykonana po raz pierwszy 9 listopada 2002 r.
w Amsterdamie; prapremiera sceny piątej, Hoch-Zeiten, odbyła się w
lutym 2003 r. w Las Palmas, a sceny czwartej, Düfte-Zeichen – w
sierpniu 2003 r. podczas Salzburger Festspiele. Licht-Bilder, należący
do sonntag, ukończony w grudniu 2002 r., to ostatni element cyklu. Jego
prapremiera przewidziana jest na 16 października 2004 r. w Donaueschingen.
Stockhausen wielokrotnie bywał zapraszany jako guest professor do
Szwajcarii, Stanów Zjednoczonych, Finlandii, Holandii i Danii,
a w 1971 r. powołany został na stanowisko profesora kompozycji
w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Kolonii, na którym pozostawał
do 1977 r. Od 1998 r. prowadzi w Kürten doroczne kursy dla kompozytorów,
wykonawców, muzykologów i słuchaczy (Stockhausen Courses Kürten).
Jest laureatem niezliczonych nagród twórczych, honorowych tytułów i
odznaczeń. Posiada dwa doktoraty honoris causa: Freie Universität Berlin
(1996) oraz Queens University w Belfaście (2004), członkostwo akademii
nauk i sztuk w 12 krajach, honorowe obywatelstwo Kürten (od 1988), tytuł
Commandeur dans l’Ordre des Arts et des Lettres, Niemiecki Order Zasługi
I Klasy. Otrzymał Nagrodę Muzyczną Ernsta von Siemensa, przyznawany
przez unesco Medal Picassa, Order Zasługi Północnej Nadrenii-Westfalii,
siedmiokrotnie zdobył nagrodę Stowarzyszenia Niemieckich Wydawców
Muzycznych, ponadto Hamburską Nagrodę Bachowską, Nagrodę Kulturalną
Miasta Kolonii, Honorowy Dyplom Krakowa (2001). W 2001 r. został
laureatem Polar Music Prize.
Kontra-Punkte oparte jest na przesłance, że w
wieloaspektowym świecie brzmienia, wypełnionym przez różne wysokości
i czasy trwania, sprzeczności powinny być rozwiązane i należy osiągnąć
stan,
w którym wszystko, co słyszymy, będzie zunifikowane i niezmienne.
Utwór jest jednoczęściowy. Wykorzystano w nim sześć różnych jakości
brzmieniowych: flet z fagotem, klarnet z klarnetem basowym, trąbka
z puzonem, fortepian, harfa, skrzypce z wiolonczelą (tj. trzy pary
instrumentów dętych i trzy – strunowych). Sześć barw wtapia się
w jedną, fortepianową, a poszczególne instrumenty – trąbka,
puzon, fagot, skrzypce, klarnet basowy, harfa, klarnet, wiolonczela i flet
– wypadają z porządku. Sześć różnych poziomów dynamiki, od
ppp do sfz, sukcesywnie przechodzi w pianissimo. Znaczne różnice między
bardzo krótkimi i bardzo długimi wartościami również zostają
zniwelowane; pozostają jedynie długości średnie, pokrewne:
szesnastka–ósemka, triola szesnastkowa–triola ósemkowa,
szesnastka z kropką–ósemka z kropką, kwintola szesnastkowa–kwintola
ósemkowa etc.
W określonej przestrzeni czterowymiarowej (wymiary: długość trwania,
wysokość czyli częstotliwość, wolumen czyli dynamika i typ wibracji
czyli barwa) parametry brzmienia są kontrapunktowane. To, co w utworach
bezpośrednio poprzedzających powstanie Kontra-Punkte (Kreuzspiel, Spiel,
Schlagtrio, Punkte), zostało zasygnalizowane jako ważne, tutaj staje się
coraz bardziej przekonujące. Żadnych repetycji, żadnej techniki
wariacyjnej, żadnego rozwoju ani kontrastów. Żadnych tematów, motywów,
ich transpozycji, inwersji, redukcji, rozczłonkowania, modulacji etc.
Wszystko to zostało odrzucone w pierwszej kompozycji
„punktowej”. To nasz świat, nasz język, nasza gramatyka.
Kontra-Punkte: seria otoczonych najściślejszą tajemnicą transformacji
i wznowień. Nigdy nie słyszymy dwa razy tego samego, ale mamy poczucie,
że w tej całkowicie i bezbłędnie zunifikowanej konstrukcji wszystko
jest na swoim miejscu. Ukryta siła i proporcje: struktura. Zamiast tych
samych figur w zmiennym świetle, różne figury w tym samym świetle, które
przenika wszystko.
(z noty programowej koncertu Westdeutscher Rundfunk 21
maja 1962)
Wersja pierwsza Kontra-Punkte, na dziesięć instrumentów,
powstała w roku 1952. Połowa wersji drugiej miała prawykonanie 26 maja
1953 r. podczas Światowych Dni Muzyki w Kolonii, dyrygował Hermann
Scherchen; jeszcze w tym samym roku Scherchen poprowadził całość
kompozycji na koncercie paryskiej Domaine Musical. Kontra-Punkte dedykowałem
mojej żonie Doris.
Karlheinz Stockhausen
|
