homeprogrambiletybiuroo festiwalumiejsca koncertówsponsorzyarchiwumdownloadnewsgaleria

Witold Lutosławski

następny koncert
wszystkie koncerty
imprezy towarzyszące
index kompozytorów
index wykonawców







Witold Lutosławski (1913–1994)
kończył studia pianistyczne i kompozytorskie w latach 1936–37 w Konserwatorium Warszawskim u Jerzego Lefelda i Witolda Maliszewskiego. Był członkiem zarządu (1959–65), a następnie wiceprezesem (do 1969) Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej. Wykładał w europejskich i amerykańskich uczelniach muzycznych oraz na kursach kompozytorskich. Od 1963 r. występował jako dyrygent, prowadząc wykonania własnych dzieł. Jako jeden z najwybitniejszych autorytetów współczesnej muzyki, został członkiem honorowym mtmw, członkiem kilku akademii sztuk (Królewskiej Szwedzkiej Akademii Muzycznej, Freie Akademie der Künste w Hamburgu, Deutsche Akademie der Künste w Berlinie Zachodnim, Akademie der Künste der ddr, Akademie der schönen Künste w Monachium, American Academy of Arts and Letters, Royal Academy of Music w Londynie, Académie Européenne des Sciences), członkiem honorowym Związku Kompozytorów Polskich i Brytyjskiego Związku Kompozytorów Zawodowych (The Association of Professional Composers); uniwersytety w Warszawie, Toruniu, Chicago, Lancaster, Glasgow, Cambridge, Durham, Cleveland Institute of Music, Uniwersytet Jagielloński i McGill University w Montrealu nadały mu doktoraty honorowe. Witold Lutosławski był laureatem wielu nagród artystycznych, m.in. dorocznej nagrody Związku Kompozytorów Polskich (1959, 1973), Nagrody I stopnia Ministra Kultury i Sztuki (1962), Nagrody Państwowej I stopnia (1964, 1978), Nagrody Międzynarodowej Rady Muzycznej (1963, 1985), nagród im. S. Kusewickiego (1964), Herdera (1967), L. Sonning (1967), Ravela (1971), Sibeliusa (1973), Siemensa (1983), Grawemeyera (1985), w 1984 r. otrzymał nagrodę „Solidarności”, w 1985 – nagrodę królowej Zofii hiszpańskiej, unesco oraz złoty medal Royal Philharmonic Society w Londynie, w 1986 – Koussevitzky International Record Award za nagranie II Symfonii, w 1992 – złoty medal i tytuł muzyka roku 1991, nadane przez brytyjskie Incorporated Society of Musicians oraz medal Stockholm Concert Hall Foundation przy Królewskiej Filharmonii Sztokholmskiej, a w 1993 – Polar Music Prize i Kyoto Prize. W 1994 r. nadano W. Lutosławskiemu najwyższe polskie odznaczenie: Order Orła Białego.

Ważniejsze utwory: Wariacje symfoniczne (1938), Wariacje na temat Paganiniego na dwa fortepiany (1941), I Symfonia (1947), Uwertura smyczkowa (1949), Koncert na orkiestrę (1954), Preludia taneczne na klarnet i orkiestrę kameralną (1955), Pięć pieśni do słów K. Iłłakowiczówny na głos i 30 instrumentów (1958), Muzyka żałobna na orkiestrę smyczkową (1958), Trzy postludia na orkiestrę (1958–60), Jeux vénitiens na orkiestrę (1961), Trois po?mes d’Henri Michaux na 20-głosowy chór i orkiestrę kameralną (1963), Kwartet smyczkowy (1964), Paroles tissées na tenor i orkiestrę kameralną (1965), II Symfonia (1966–67), Livre pour orchestre (1968), Koncert na wiolonczelę i orkiestrę (1970), Preludia i fuga na 13 instrumentów smyczkowych (1972), Les espaces du sommeil na baryton i orkiestrę (1973), Wariacja Sacherowska na wiolonczelę solo (1975), Mi-parti na orkiestrę (1979), Novelette na orkiestrę (1979), Epitafium na obój i fortepian (1979), Koncert podwójny na obój, harfę i orkiestrę (1980), Grave na wiolonczelę i fortepian (1981), III Symfonia (1983), Łańcuch I na orkiestrę kameralną (1983), Partita na skrzypce i fortepian (1984), Łańcuch II na skrzypce i orkiestrę (1985), 17 polskich kolęd na chór żeński, sopran i orkiestrę kameralną (1985), Łańcuch III na orkiestrę (1986), Koncert fortepianowy (1988), Partita, wersja na skrzypce i orkiestrę (1988), Przeźrocza na zespół kameralny (1988), Interludium na orkiestrę (1989), Chantefleurs et Chantefables na sopran i orkiestrę (1991), IV Symfonia (1992), Subito na skrzypce i fortepian (1992).

Uwertura smyczkowa
Uwertura na orkiestrę smyczkową powstała w 1949 r. Utwór, dedykowany Mirko Očadlikowi, został wykonany po raz pierwszy 9 listopada 1949 r. w Pradze przez Orkiestrę Symfoniczną Radia Praskiego pod dyrekcją Grzegorza Fitelberga. Wyrasta z tradycji stworzonej przez Paula Sachera i serii jego zamówień dla Bazylejskiej Orkiestry Kameralnej – z Divertimentem Béli Bartóka i Concerto In Re Igora Strawińskiego na czele. Kameralna orkiestra smyczkowa od lat trzydziestych stała się jedną z najbardziej popularnych formacji muzyki XX wieku, nie tylko, lecz przede wszystkim neoklasycznej lub do tradycji neoklasycyzmu nawiązującej. Choć pozostająca w cieniu I Symfonii (ukończonej w 1947 r.) i Koncertu na orkiestrę (ukończonego w 1954 r.), pod wieloma względami Uwertura jest najciekawszą kompozycją Witolda Lutosławskiego sprzed Muzyki żałobnej. Przy wszelkich swych szeroko rozumianych cechach neoklasycznych, łączących ją z partyturami
z jednej strony Alberta Roussella, a z drugiej Béli Bartóka, Uwertura na różne sposoby zapowiada to, co stanie się z muzyką Lutosławskiego po skomponowaniu Muzyki żałobnej, a nawet Gier weneckich, więc
z muzyką Lutosławskiego „właściwego”. Stwierdzić by można, że
w tym utworze po raz pierwszy kompozytor używa tak później charakterystycznej techniki „łańcuchowej”, polegającej na zazębianiu się różnych elementów i na ich stopniowej wymianie.
Ten krótki, pięciominutowy utwór jest klarownym allegrem sonatowym (z odwróconą repryzą), jego klarowność jednakże nie stoi
w sprzeczności z bogactwem kunsztownych szczegółów techniki kompozytorskiej. Tak, jakby kompozytor pragnął stworzyć nadkompletny aforyzm symfoniczny, nie przekreślając bez reszty neoklasycznej tradycji. Nadkompletny, gdyż elementów niezbędnych dla stworzenia formy jest więcej, niż trzeba; aforyzm, ponieważ wszystkie one użyte są niezwykle oszczędnie, a mimo to utwór nie sprawia wrażenia muzyki ascetycznej. Całość oparta jest na trzech myślach tematycznych, zarysowanych wyrazistymi strukturami motywicznymi, pod koniec przetworzenia pojawia się nowy temat. Poczucie integralnej całości tej konstrukcji wzmaga powtórzenie trzech tematów w repryzie w kolejności odwrotnej niż w ekspozycji, a także ich częściowo kontrapunktyczna prezentacja w przetworzeniu. Tworząc jedność, tematy różnią się jednak od siebie w sposób bardzo zdecydowany. Pierwszy polega na zapełnianiu dwunastodźwiękowego spektrum przez czterodźwiękowe motywy wywodzące się z dwóch skal ośmiodźwiękowych. Melodyczny rysunek tych motywów przywodzi na myśl Bartóka, sposób ich prezentacji – Weberna, a nadto ich kształt zapowiada motywikę Lutosławskiego z lat sześćdziesiątych. Drugi, także eksponujący skalę ośmiodźwiękową (choć jest świadectwem myślenia modalnego), można uznać za pierwszą próbę tworzenia harmoniki, która dojdzie do głosu w Muzyce żałobnej. Tylko trzeci, za sprawą swego motorycznego wigoru, chlubi się swą neoklasyczną typowością. Na baczną uwagę zasługuje też owa myśl poboczna
u schyłku repryzy, ślad po nieobecnej części wolnej, w zaskakujący sposób brzmiąca nutą adagiowych epizodów utworów Lutosławskiego z lat osiemdziesiątych.
Słuchając dziś Uwertury smyczkowej można dojść do wniosku, że poprzedza ona bezpośrednio Muzykę żałobną i Gry weneckie, utwory
w twórczości Witolda Lutosławskiego o znaczeniu kapitalnym. Napisana po ukończeniu I Symfonii (1947) i przed rozpoczęciem pracy nad Koncertem na orkiestrę (1950), w roku oficjalnego proklamowania w Polsce realizmu socjalistycznego (1949), nie ma jeszcze charakteru muzyki użytkowej, obecnego dopiero w następnych utworach Lutosławskiego, z Małą suitą (1950) i Tryptykiem śląskim (1951) na czele.