|
ur. 1944. Po raz pierwszy
zwrócił na siebie uwagę w 1968 r. premierą oratorium The Whale,
wykonanym podczas koncertu inaugurującego działalność London
Sinfonietty. Dziełem zainteresował się zespół The Beatles, dzięki
czemu ukazało się ono na płycie, wydanej przez ich wytwórnię
Apple.
Mimo że awangardowy styl Tavenera z lat siedemdziesiątych
kontras-tuje z kontemplacyjnym pięknem utworów późniejszych, dzięki
którym jest on najbardziej znany, zalążki tego piękna były już
wówczas widoczne. Wczesne kompozycje Tavenera, zwłaszcza ThérŹse
(1973), zamówiona przez Royal Opera House, oraz A Gentle Spirit
(1977) na podstawie opowiadania Dostojewskiego pokazały, że
duchowość
i mistycyzm to główne źródła inspiracji kompozytora. Nawrócenie
na wiarę prawosławną w 1977 r. wzmogło przekonanie twórcy, że
wschodnie tradycje zachowały pierwotną siłę, którą utracił
Zachód.
Z tego okresu pochodzą takie utwory, jak The Lamb (1982) czy
Resurrection (1989).
W 1989 r. Tavener ponownie znalazł się w centrum zainteresowania,
kiedy podczas festiwalu bbc Proms miał premierę jego utwór The
Protecting Veil. W 1992 r. telewizja bbc 2 nadała poświęcony
kompozytorowi film dokumentalny Glimpses of Paradises. Pięćdziesiąte
urodziny Tavenera uczczone zostały w 1994 r. przez bbc organizacją
festiwalu "Ikons", jak również kolejnym zamówieniem ze
strony festiwalu
bbc Proms, w wyniku którego powstała kompozycja The Apocalypse.
W 1997 r. wykonanie Song for Athene podczas pogrzebu księżej Diany
pokazało, że wpływ jego muzyki wykracza daleko poza publiczność
koncertową.
Premiera A New Beginning miała miejsce w londyńskim Millennium
Dome w ostatnich minutach roku 1999, a 4 stycznia 2000 r. w Katedrze
św. Pawła w Londynie odbyło się prawykonanie Fall and
Resurrection, rejestrowane przez radio i telewizję. Sam kompozytor
uhonorowany został tytułem szlacheckim, ogłoszonym na milenijnej
liście ho-norowej; ponadto w tym samym roku londyński South Bank
Centre zorganizował duży festiwal jego muzyki. Wzrasta liczba zamówień
zagranicznych, świadczących o dużym rezonansie międzynarodowym
twórczości Tavenera. Dla działającego w San Francisco chóru
Chanticleer napisane zostały Lamentations and Praises (2000;
nagranie utworu w wykonaniu zespołu przyniosło Tavenerowi nagrodę
Grammy dla najlepszej współczesnej kompozycji klasycznej w 2003
r.),
a dla orkiestry w Minnesocie - Ikon of Eros (2001).
Około roku 2000 kompozytor rozpoczął poszukiwania innych źródeł
inspiracji, kierując się w dużej mierze uniwersalistyczną
filozofią szwajcarskiego metafizyka Fritjhofa Schuona, obejmującą
wszystkie największe tradycje religijne. Zmiana kierunku
manifestuje się w dziełach napisanych po 2001 r., przede wszystkim
w The Veil of the Temple, Lament for Jerusalem (z tekstami chrześcijańskimi
i islamskimi) i Hymn of Dawn, bazującym na tekstach hinduskich,
sufickich, chrześcijańskich i żydowskich, jak też na muzyce
amerykańskich Indian.
W ostatnim czasie John Tavener nawiązał współpracę z
choreografem Wayne'm McGregorem i jego grupą taneczną Random Dance;
pracuje też nad dużym dziełem chóralnym The Beautiful Names, w
którym pragnie uczcić 99 imion Boga, obecnych w tradycji Islamu.
wg Davida McCleery'ego
Ważniejsze utwory (od 1984): Ikon of Light na chór mieszany i
smyczki (1984), Eis Thanaton na sopran, bas i orkiestrę (1986),
Akathist of Thanksgiving na dwa alty, dwa kontratenory, tenor,
baryton, dwa basy, chór mieszany, kotły, dzwony rurowe (organy) i
smyczki (1987), Prayer (for Szymanowski) na bas i fortepian (1987),
Song for Ileana na flet (1988), The Protecting Veil na wiolonczelę
i smyczki (1988), Ikon of St. Seraphim na dwoje skrzypiec,
kontratenor, cztery basy, chór mieszany i orkies-trę (1988), Ikon
of the Crucifixion na sopran, kontratenor, baryton, bas, chór
mieszany i orkiestrę (1988), Let Not the Prince Be Silent na dwa chóry
antyfonalne (1988), Resurrection na sopran, kontratenor, bas, aktorów,
chór mieszany, chór męski i orkiestrę (1989), The Repen-
tant Thief na klarnet i orkiestrę (1990), Eternal Memory na
wiolonczelę
i smyczki (1991), Mary of Egypt na sopran, alt, bas, chór dziecięcy,
chór mieszany i orkiestrę (1991), Apocalypse na sopran chłopięcy,
sopran, kontralt, siedem kontratenorów, tenor, bas, chór chłopięco-męski
i orkiestrę w trzech grupach rozmieszczonych przestrzennie (1993),
Theophany na orkiestrę (1993), The World is Burning na chór
mieszany
i tam-tam (1993), The Myrrh-Bearer na altówkę, chór i perkusję
(1993), Akhmatova Songs na sopran i wiolonczelę (1993), Agraphon na
sopran
i orkiestrę (1994), Let's Begin Again na chór mieszany i orkiestrę
(1995), Svyati na wiolonczelę i chór mieszany (1995), Petra na śpiewający
zespół smyczkowy (1996), Vlepondas na wiolonczelę, sopran i
baryton (1996), Fall and Resurrection na sopran, kontratenor,
baryton, chór mieszany i orkiestrę (1997), The Last Discourse na
kontrabas amplifikowany, sopran, bas i chór mieszany (1997), My
Gaze Is Ever upon You na skrzypce i taśmę (1997), Lament for
Constantinople na baryton i flet altowy (1997), Mystagogia na
orkiestrę (1998), Iero Oniro (A Sacred Dream) na sopran, zespół
instrumentalny i taśmę (1999), Total Eclipse na saksofon, sopran
chłopięcy, tenor, kontratenor, chór mieszany i orkies-trę
(1999), The Bridegroom na cztery głosy żeńskie i kwartet
smyczkowy (1999), Prayer of the Heart na głos, misy tybetańskie,
dzwon cerkiewny
i kwartet smyczkowy (1999), Ikon of Eros na skrzypce, sopran, chór
mieszany i orkiestrę (2000), Mahamatar na niski głos żeński, chór
chłopięcy, dzwony rurowe i smyczki (2000), Song of the Cosmos na
sopran, baryton, chór mieszany i orkiestrę (2000), The Fool na chór
mieszany a cappella (2000), Lamentations and Praises na chór męski
i orkiestrę (2000), Lament for Jerusalem na sopran, kontratenor, chór
mieszany i orkiestrę (2002), The Veil of the Temple na sopran, chór
mieszany, chór chłopięcy
i orkiestrę (2002), Butterfly Dreams na chór mieszany a cappella
(2002), Maya Atma na skrzypce, sopran i perkusję (2002),
Supernatural Songs na kontratenor lub mezzosopran i orkiestrę
(2003), PratirĚpa na fortepian i smyczki (2003), Mahashakti na
skrzypce i orkiestrę smyczkową (2003), Shuon Lider na fortepian,
sopran, kwartet smyczkowy oraz tybetańską misę świątynną
(2003), Atma Mass na chór mieszany i organy (2003), Cantus Mysticus
na klarnet, sopran i smyczki (2004), Laila (Amu) na sopran, tenor,
chór basów i orkiestrę (2004), Marienhymne na chór mieszany i chór
żeński a cappella (2005), Missa brevis na organy solo
i chór sopranów (2005).
Fall and Resurrection (a vision) próbuje objąć, w krótkich przebłyskach,
wydarzenia, które miały miejsce od początku czasu, a nawet wcześ-niej.
Dzieło rozpoczyna się w absolutnej ciszy, w Raju Boga. Po początkowej
ciszy seria przytłumionych, głębokich dźwięków przywołuje
obraz spokojnego, acz złożonego, nieuporządkowanego chaosu, w którym
wszystkie możliwości dobra i zła są słyszalne; następnie przez
czas około pięciu minut muzyka rozwija się coraz gwałtowniej,
dysonansowo i wciąż głośniej aż do kolosalnego grzmotu. Jak
powiedziałem, wszystkie możliwości dobra i zła są obecne w tym
nieogarnionym chaosie, stąd każda nuta niesie metafizyczny sens,
nawet jeśli, z powodu ogromnego rozprzestrzenienia dźwięków, nie
może być to wysłyszane ludzkim uchem. W istocie cały materiał
dzieła (bazujący na śpiewie bizantyjskim) zawiera się w tym
nieubłaganym brzmieniu.
Z tegoż chaosu Bóg z miłością powołał do istnienia świat:
raj, monodia, bezpruderyjność. Adam i Ewa śpiewają niejako
pierwotnie, zwracając się bezpośrednio do Boga i do siebie
nawzajem. Później następuje kosmiczna katastrofa, obwieszczana z
wysoka przez rams-horn. Pojawiają się strach, wstyd, żal i śmierć,
a ich wejście zamyka pierwszą część - Raj utracony. Teologia
patrystyczna mówi nam o pierwotnym stanie Boskości, przedstawianym
jako seria boskich objawień; nawet w stanie upadku jest ona
widziana jako prezentacja form, których kontemplacja może prowadzić
umysł z powrotem do uświadomienia sobie boskiego piękna. Łącznikiem
są tu Prorocy, bo to oni widzieli w ciemnościach.
W drugiej części dzieła wersy lub aluzje z pism proroków i
Psalmisty (Boski Dawid) są śpiewane przez kontratenor, którego
partię urozmaica muzyka o charakterze tanecznym, wykonywana przez
kaval, będący rodzajem fletu. Upadek zdarzył się raz i dla
wszystkich, ale pozostał nam wybór życia lub śmierci przez
Wcielenie Słowa i Zmartwychwstania. Doktryna Boga-człowieka odnosi
się również i w równym stopniu do zjednoczenia Boga z całym
stworzonym światem, przez człowieka i w człowieku. Stąd w
trzeciej i ostatniej części introdukcja Wielkich Organów w całej
ich wspaniałości przedstawia we Wcieleniu/ Stworzeniu odwieczny
akt, który ze strony Boga pozostaje w pełni ponadczasowy, jako że
odnosi się do odwiecznego aktu tworzenia Słowa (Logosu).
W momencie Ukrzyżowania następuje oczywisty powrót do ogłuszającej
kakofonii nieuporządkowanego Chaosu. W istocie, Ukrzyżowanie było
bezwiedną próbą ludzkości obalenia Boskiego porządku, ale ten
anty-Boski wysiłek nie powiódł się, ponieważ zniszczenie Boskości
jest niemożliwe. Każde stworzenie ma zdolność przejścia od
niedoskonałej harmonii z Bogiem do harmonii doskonałej, osiągniętej,
gdy osobisty logos (słowo) i sophia (mądrość) każdego, kto
został stworzony, jest faktycznym i ustalonym podmiotem tegoż
stworzenia. Pierwowzorem jest Maria Magdalena, kiedy pada na twarz
przed Chrystusem. Ravoni - śpiewa w łagodnym uniesieniu i zostaje,
jak Ewa, odkupiona. To rzadkie i proste rozpoznanie Chrystusa,
jednopłaszczyznowe, bez ezoteryzmu, po prostu czyste ukochanie,
pokazuje, że wszyscy możemy dołączyć do Kosmicznego Tańca
Zmartwych-wstania. Ten kosmiczny Taniec jest afirmacją wszelkiego
stworzenia oraz obietnicą spełnienia tego, czego nie możemy
zobaczyć.
A zatem, w tym znaczeniu, Fall and Resurrection jest rodzajem
muzycznej metafizyki, która jednak przyszła do mnie jako rodzaj
wizji.
W każdym razie liczę, że zawiera ona przesłanie nadziei na nowe
millennium. Piękno i miłość, w których Duch Święty ożywia
niebiański archetypiczny wizerunek, są identyczne z pięknem i miłością,
w których ożywia On ich stworzone odpowiedniki. I tak, jak Boskie
piękno jest tym, co uruchamia część, dzięki której Bóg
ujawnia Swe możliwości w wyrazistych formach, tak to samo piękno
powoduje, że
w boskich stworzeniach wzrasta dążenie do wyższych form
egzystencji, ukrytych w nas wszystkich.
Byłoby idealnie, aby utwór ten był wykonywany w budynku o bogatej
akustyce. Rezonans pięknych antycznych instrumentów, jak kaval,
rams-horn i tybetańskie misy świątynne, przywodzi na myśl i duszę
coś pierwotnego, coś utraconego, coś niewinnego, dzikiego i
niepohamowanego.
Fall and Resurrection dedykowany jest Jego Wysokości Księciu Walli,
a napisany został dla uczczenia pamięci mego Ojca.
John Tavener
|
