HOMEProgramBiletyBiuroO festiwaluMiejsca koncertówSponsorzyArchiwumDownloadNewsGaleria

Następny koncert
Powrót
Wszystkie koncerty
Imprezy towarzyszące
Indeks kompozytorów Indeks wykonawców

 

John Tavener

ur. 1944. Po raz pierwszy zwrócił na siebie uwagę w 1968 r. premierą oratorium The Whale, wykonanym podczas koncertu inaugurującego działalność London Sinfonietty. Dziełem zainteresował się zespół The Beatles, dzięki czemu ukazało się ono na płycie, wydanej przez ich wytwórnię Apple.
Mimo że awangardowy styl Tavenera z lat siedemdziesiątych kontras-tuje z kontemplacyjnym pięknem utworów późniejszych, dzięki którym jest on najbardziej znany, zalążki tego piękna były już wówczas widoczne. Wczesne kompozycje Tavenera, zwłaszcza ThérŹse (1973), zamówiona przez Royal Opera House, oraz A Gentle Spirit (1977) na podstawie opowiadania Dostojewskiego pokazały, że duchowość
i mistycyzm to główne źródła inspiracji kompozytora. Nawrócenie na wiarę prawosławną w 1977 r. wzmogło przekonanie twórcy, że wschodnie tradycje zachowały pierwotną siłę, którą utracił Zachód.
Z tego okresu pochodzą takie utwory, jak The Lamb (1982) czy Resurrection (1989).
W 1989 r. Tavener ponownie znalazł się w centrum zainteresowania, kiedy podczas festiwalu bbc Proms miał premierę jego utwór The Protecting Veil. W 1992 r. telewizja bbc 2 nadała poświęcony kompozytorowi film dokumentalny Glimpses of Paradises. Pięćdziesiąte urodziny Tavenera uczczone zostały w 1994 r. przez bbc organizacją festiwalu "Ikons", jak również kolejnym zamówieniem ze strony festiwalu
bbc Proms, w wyniku którego powstała kompozycja The Apocalypse.
W 1997 r. wykonanie Song for Athene podczas pogrzebu księżej Diany pokazało, że wpływ jego muzyki wykracza daleko poza publiczność koncertową.
Premiera A New Beginning miała miejsce w londyńskim Millennium Dome w ostatnich minutach roku 1999, a 4 stycznia 2000 r. w Katedrze św. Pawła w Londynie odbyło się prawykonanie Fall and Resurrection, rejestrowane przez radio i telewizję. Sam kompozytor uhonorowany został tytułem szlacheckim, ogłoszonym na milenijnej liście ho-norowej; ponadto w tym samym roku londyński South Bank Centre zorganizował duży festiwal jego muzyki. Wzrasta liczba zamówień zagranicznych, świadczących o dużym rezonansie międzynarodowym twórczości Tavenera. Dla działającego w San Francisco chóru Chanticleer napisane zostały Lamentations and Praises (2000; nagranie utworu w wykonaniu zespołu przyniosło Tavenerowi nagrodę Grammy dla najlepszej współczesnej kompozycji klasycznej w 2003 r.),
a dla orkiestry w Minnesocie - Ikon of Eros (2001).
Około roku 2000 kompozytor rozpoczął poszukiwania innych źródeł inspiracji, kierując się w dużej mierze uniwersalistyczną filozofią szwajcarskiego metafizyka Fritjhofa Schuona, obejmującą wszystkie największe tradycje religijne. Zmiana kierunku manifestuje się w dziełach napisanych po 2001 r., przede wszystkim w The Veil of the Temple, Lament for Jerusalem (z tekstami chrześcijańskimi i islamskimi) i Hymn of Dawn, bazującym na tekstach hinduskich, sufickich, chrześcijańskich i żydowskich, jak też na muzyce amerykańskich Indian.
W ostatnim czasie John Tavener nawiązał współpracę z choreografem Wayne'm McGregorem i jego grupą taneczną Random Dance; pracuje też nad dużym dziełem chóralnym The Beautiful Names, w którym pragnie uczcić 99 imion Boga, obecnych w tradycji Islamu.

wg Davida McCleery'ego

Ważniejsze utwory (od 1984): Ikon of Light na chór mieszany i smyczki (1984), Eis Thanaton na sopran, bas i orkiestrę (1986), Akathist of Thanksgiving na dwa alty, dwa kontratenory, tenor, baryton, dwa basy, chór mieszany, kotły, dzwony rurowe (organy) i smyczki (1987), Prayer (for Szymanowski) na bas i fortepian (1987), Song for Ileana na flet (1988), The Protecting Veil na wiolonczelę i smyczki (1988), Ikon of St. Seraphim na dwoje skrzypiec, kontratenor, cztery basy, chór mieszany i orkies-trę (1988), Ikon of the Crucifixion na sopran, kontratenor, baryton, bas, chór mieszany i orkiestrę (1988), Let Not the Prince Be Silent na dwa chóry antyfonalne (1988), Resurrection na sopran, kontratenor, bas, aktorów, chór mieszany, chór męski i orkiestrę (1989), The Repen-
tant Thief na klarnet i orkiestrę (1990), Eternal Memory na wiolonczelę
i smyczki (1991), Mary of Egypt na sopran, alt, bas, chór dziecięcy, chór mieszany i orkiestrę (1991), Apocalypse na sopran chłopięcy, sopran, kontralt, siedem kontratenorów, tenor, bas, chór chłopięco-męski
i orkiestrę w trzech grupach rozmieszczonych przestrzennie (1993), Theophany na orkiestrę (1993), The World is Burning na chór mieszany
i tam-tam (1993), The Myrrh-Bearer na altówkę, chór i perkusję (1993), Akhmatova Songs na sopran i wiolonczelę (1993), Agraphon na sopran
i orkiestrę (1994), Let's Begin Again na chór mieszany i orkiestrę (1995), Svyati na wiolonczelę i chór mieszany (1995), Petra na śpiewający zespół smyczkowy (1996), Vlepondas na wiolonczelę, sopran i baryton (1996), Fall and Resurrection na sopran, kontratenor, baryton, chór mieszany i orkiestrę (1997), The Last Discourse na kontrabas amplifikowany, sopran, bas i chór mieszany (1997), My Gaze Is Ever upon You na skrzypce i taśmę (1997), Lament for Constantinople na baryton i flet altowy (1997), Mystagogia na orkiestrę (1998), Iero Oniro (A Sacred Dream) na sopran, zespół instrumentalny i taśmę (1999), Total Eclipse na saksofon, sopran chłopięcy, tenor, kontratenor, chór mieszany i orkies-trę (1999), The Bridegroom na cztery głosy żeńskie i kwartet smyczkowy (1999), Prayer of the Heart na głos, misy tybetańskie, dzwon cerkiewny
i kwartet smyczkowy (1999), Ikon of Eros na skrzypce, sopran, chór mieszany i orkiestrę (2000), Mahamatar na niski głos żeński, chór chłopięcy, dzwony rurowe i smyczki (2000), Song of the Cosmos na sopran, baryton, chór mieszany i orkiestrę (2000), The Fool na chór mieszany a cappella (2000), Lamentations and Praises na chór męski i orkiestrę (2000), Lament for Jerusalem na sopran, kontratenor, chór mieszany i orkiestrę (2002), The Veil of the Temple na sopran, chór mieszany, chór chłopięcy
i orkiestrę (2002), Butterfly Dreams na chór mieszany a cappella (2002), Maya Atma na skrzypce, sopran i perkusję (2002), Supernatural Songs na kontratenor lub mezzosopran i orkiestrę (2003), PratirĚpa na fortepian i smyczki (2003), Mahashakti na skrzypce i orkiestrę smyczkową (2003), Shuon Lider na fortepian, sopran, kwartet smyczkowy oraz tybetańską misę świątynną (2003), Atma Mass na chór mieszany i organy (2003), Cantus Mysticus na klarnet, sopran i smyczki (2004), Laila (Amu) na sopran, tenor, chór basów i orkiestrę (2004), Marienhymne na chór mieszany i chór żeński a cappella (2005), Missa brevis na organy solo
i chór sopranów (2005).

Fall and Resurrection (a vision) próbuje objąć, w krótkich przebłyskach, wydarzenia, które miały miejsce od początku czasu, a nawet wcześ-niej. Dzieło rozpoczyna się w absolutnej ciszy, w Raju Boga. Po początkowej ciszy seria przytłumionych, głębokich dźwięków przywołuje obraz spokojnego, acz złożonego, nieuporządkowanego chaosu, w którym wszystkie możliwości dobra i zła są słyszalne; następnie przez czas około pięciu minut muzyka rozwija się coraz gwałtowniej, dysonansowo i wciąż głośniej aż do kolosalnego grzmotu. Jak powiedziałem, wszystkie możliwości dobra i zła są obecne w tym nieogarnionym chaosie, stąd każda nuta niesie metafizyczny sens, nawet jeśli, z powodu ogromnego rozprzestrzenienia dźwięków, nie może być to wysłyszane ludzkim uchem. W istocie cały materiał dzieła (bazujący na śpiewie bizantyjskim) zawiera się w tym nieubłaganym brzmieniu.
Z tegoż chaosu Bóg z miłością powołał do istnienia świat: raj, monodia, bezpruderyjność. Adam i Ewa śpiewają niejako pierwotnie, zwracając się bezpośrednio do Boga i do siebie nawzajem. Później następuje kosmiczna katastrofa, obwieszczana z wysoka przez rams-horn. Pojawiają się strach, wstyd, żal i śmierć, a ich wejście zamyka pierwszą część - Raj utracony. Teologia patrystyczna mówi nam o pierwotnym stanie Boskości, przedstawianym jako seria boskich objawień; nawet w stanie upadku jest ona widziana jako prezentacja form, których kontemplacja może prowadzić umysł z powrotem do uświadomienia sobie boskiego piękna. Łącznikiem są tu Prorocy, bo to oni widzieli w ciemnościach.
W drugiej części dzieła wersy lub aluzje z pism proroków i Psalmisty (Boski Dawid) są śpiewane przez kontratenor, którego partię urozmaica muzyka o charakterze tanecznym, wykonywana przez kaval, będący rodzajem fletu. Upadek zdarzył się raz i dla wszystkich, ale pozostał nam wybór życia lub śmierci przez Wcielenie Słowa i Zmartwychwstania. Doktryna Boga-człowieka odnosi się również i w równym stopniu do zjednoczenia Boga z całym stworzonym światem, przez człowieka i w człowieku. Stąd w trzeciej i ostatniej części introdukcja Wielkich Organów w całej ich wspaniałości przedstawia we Wcieleniu/ Stworzeniu odwieczny akt, który ze strony Boga pozostaje w pełni ponadczasowy, jako że odnosi się do odwiecznego aktu tworzenia Słowa (Logosu).
W momencie Ukrzyżowania następuje oczywisty powrót do ogłuszającej kakofonii nieuporządkowanego Chaosu. W istocie, Ukrzyżowanie było bezwiedną próbą ludzkości obalenia Boskiego porządku, ale ten anty-Boski wysiłek nie powiódł się, ponieważ zniszczenie Boskości jest niemożliwe. Każde stworzenie ma zdolność przejścia od niedoskonałej harmonii z Bogiem do harmonii doskonałej, osiągniętej, gdy osobisty logos (słowo) i sophia (mądrość) każdego, kto został stworzony, jest faktycznym i ustalonym podmiotem tegoż stworzenia. Pierwowzorem jest Maria Magdalena, kiedy pada na twarz przed Chrystusem. Ravoni - śpiewa w łagodnym uniesieniu i zostaje, jak Ewa, odkupiona. To rzadkie i proste rozpoznanie Chrystusa, jednopłaszczyznowe, bez ezoteryzmu, po prostu czyste ukochanie, pokazuje, że wszyscy możemy dołączyć do Kosmicznego Tańca Zmartwych-wstania. Ten kosmiczny Taniec jest afirmacją wszelkiego stworzenia oraz obietnicą spełnienia tego, czego nie możemy zobaczyć.
A zatem, w tym znaczeniu, Fall and Resurrection jest rodzajem muzycznej metafizyki, która jednak przyszła do mnie jako rodzaj wizji.
W każdym razie liczę, że zawiera ona przesłanie nadziei na nowe millennium. Piękno i miłość, w których Duch Święty ożywia niebiański archetypiczny wizerunek, są identyczne z pięknem i miłością, w których ożywia On ich stworzone odpowiedniki. I tak, jak Boskie piękno jest tym, co uruchamia część, dzięki której Bóg ujawnia Swe możliwości w wyrazistych formach, tak to samo piękno powoduje, że
w boskich stworzeniach wzrasta dążenie do wyższych form egzystencji, ukrytych w nas wszystkich.
Byłoby idealnie, aby utwór ten był wykonywany w budynku o bogatej akustyce. Rezonans pięknych antycznych instrumentów, jak kaval, rams-horn i tybetańskie misy świątynne, przywodzi na myśl i duszę coś pierwotnego, coś utraconego, coś niewinnego, dzikiego i niepohamowanego.
Fall and Resurrection dedykowany jest Jego Wysokości Księciu Walli,
a napisany został dla uczczenia pamięci mego Ojca.

John Tavener