|
ur. 1937 w Kijowie, uczył się muzyki początkowo w szkole
wieczorowej (1955-58), studiując równocześnie na politechnice. W
latach 1958-64 odbył studia w Konserwatorium Kijowskim u Borysa
Latoszyńskiego (kompozycja) i Lwa Rewuckiego.
Od 1970 r. działa jako wolny artysta w Kijowie. Członek tzw.
Awangardy Kijowskiej, która stała się znana od ok. 1960 r. i
spotkała się z gwałtowną krytyką ze strony reprezentantów
sowieckiej estetyki oficjalnej. Nieliczne wykonania jego utworów
miały miejsce częściej w Leningradzie (obecnie Sankt Petersburg)
niż w rodzinnym Kijowie. Jednym z niewielu propagatorów jego
muzyki na terenie Rosji był Igor Błażkow, który w 1965 r.
poprowadził z orkiestrą Filharmoników Leningradzkich Spectrums, a
w 1968 r. - II Symfonię. Rosło tymczasem zainteresowanie muzyką
Silwestrowa na Zachodzie. W 1967 r. kompozytor otrzymał Nagrodę
im. Kusewickiego, nie mógł jednak wyjeżdżać na wykonania swych
utworów. W ich promocji szczególną rolę odegrał amerykański
pianista i dyrygent Virko Baley - doprowadził on m.in. do
prawykonania w Las Vegas Postludium na fortepian z orkies-trą
(1985) i symfonii Exegi monumentum (1988), ponadto do koncertu
monograficznego w Nowym Jorku w 50. urodziny Silwestrowa (1988).
W 1989 r. Silwestrow został zaproszony jako visiting composer na
Almeida Music Festival w Londynie, w 1990 na festiwal Gidona Kremera
w Lockenhaus (Austria), następnie był gościem festiwali w Danii,
Finlandii i Holandii. Od końca lat 80. wzrasta liczba wykonań jego
utworów także w Rosji i na Ukrainie. Nazwisko Silwestrowa pojawia
się
w programie festiwali Alternativa w Moskwie (1989) i "Sofia
Gubajdulina i jej przyjaciele" (Sankt Petersburg, 1994), w 1992
r. w Jekatierinburgu odbywa się cykl "Pięć wieczorów z
muzyką Walentina Silwestrowa", w 1995 w Moskwie - cykl
"Sofia Gubajdulina, Arvo Pärt, Walentin Silwestrow". W
1998 r. Kijów uhonorował jego 60. urodziny specjalnym Festiwalem
Urodzinowym, a Ukraińska Akademia Muzyczna im. Czajkowskiego (d.
Konserwatorium Kijowskie) - konferencją naukową.
W latach 90. muzyka Silwestrowa dociera do wielu krajów, m.in. do
Japonii. W 1998-99 kompozytor przebywa w ramach programu wymiany
daad w Berlinie, gdzie odbywają się również premiery jego
Metamuzyki (1993), Dedication na skrzypce i orkiestrę (1993) i VI
Symfonii (2002).
W ostatnich dekadach Silwestrow zbliżył się nieco do
postmodernizmu w rozumieniu zachodnim, pozostał jednak niezależny.
Swoją twórczość nowszą określa jako "metamuzykę". Z
licznych możliwych tłumaczeń greckiej partykuły "meta"
wybiera "supra" lub "ultra". Metamuzykę rozumie
więc jako "semantyczny alikwot muzyki", w pewnym sensie
jest ona również synonimem stylu i języka uniwersalnego, który
nie należy do nikogo, ale może być użyty przez każdego w sposób
indywidualny. Jego muzyka wykazuje pokrewieństwa z
"klasycznym" fin de siŹcle'em, zwłaszcza z Gustawem
Mahlerem, do którego Silwestrow bywa często porównywany. Różnica
polega na tym, że język dzisiejszy nie zna ograniczeń, co zmusza
kompozytorów do poszukiwań zagubionej ontologii muzyki jako
sztuki. W pojęciu Silwestrowa kluczowym elementem dla zapewnienia
ciągłości muzyki jest melodia, stąd duża rola gatunków
wokalnych w jego twórczości. Jego zdaniem poezja to ratunek dla
melodii jako organizmu holistycznego i nieusuwalnego, a muzyka -
mimo wszystko - sprowadza się do śpiewu, nawet jeśli nie potrafi
śpiewać w sensie dosłownym. Nie jest filozofią ani systemem
wierzeń, ale pieśnią świata o świecie samym, dowodem na własne
istnienie. "Nie jestem minimalistą - mówi o sobie kompozytor
- ani przedstawicielem któregoś ze stylów retro lub neo, a tym
bardziej New Age (...) Mam nadzieję, że znalazłem własny. Ten
styl, zwłaszcza w wielkich formach symfonicznych, musi być rządzony
czymś więcej niż takie 'negatywne' koncepty, jak retro, nostalgia
etc. W gruncie rzeczy jestem lirykiem i to, na czym najbardziej mi
zależy, to poezja w muzyce".
(oprac. wg tekstu Tatiany Frumkis)
Ważniejsze utwory: I Symfonia (1963, rew. 1974), Misterium na flet
altowy i sześć grup perkusyjnych (1964), Projections na klawesyn,
wibrafon
i dzwony (1965), Spectra na orkiestrę kameralną (1965), Monodia na
fortepian i orkiestrę (1965), II Symfonia na flet, kotły,
fortepian i orkiestrę smyczkową (1965), III Symfonia "Eschatophony"
(1966), Elegia na fortepian (1967), Hymn na pięć grup
instrumentalnych (1967), Poem to the Memory of Boris Lyatoshinsky na
orkiestrę (1968), Drama na trio fortepianowe (1970-71), I Sonata
fortepianowa (1972), Meditation na wiolonczelę
i fortepian (także wersja na wiolonczelę i orkiestrę kameralną -
1972), Kantata do sł. Tiutczewa i Błoka na sopran i orkiestrę
kameralną (1973),
I Kwartet smyczkowy (1974), Silent Songs do sł. Puszkina,
Lermontowa, Keatsa, Jesienina, Szewczenki, Tiutczewa i Mandelsztama
na baryton
i fortepian (1974-75), II Sonata fortepianowa (1975), IV Symfonia na
instrumenty dęte blaszane i smyczki (1976), Kantata do sł.
Szewczenki na chór a cappella (1977), Serenada na orkiestrę
smyczkową (1978), III Sonata fortepianowa (1979), Simple Songs, sześć
pieśni do sł. Mandelsztama, Puszkina i anonimowych na głos średni
i fortepian (1974-81), Postludium
d-s-c-h na sopran, skrzypce, wiolonczelę i fortepian (1981), V
Symfonia (1980-82), Steps na sopran i fortepian (1982), Intermezzo
na orkiestrę kameralną (1983), Ode to the Nightingale kantata do sł.
J. Keatsa na sopran i orkiestrę kameralną (1983), Postludium,
poemat symfoniczny na fortepian i orkiestrę (1984), VI Symfonia
"Exegi monumentum" do sł. Puszkina na baryton i orkiestrę
(1985-88), II Kwartet smyczkowy (1988), Widmung (Dedication),
symfonia na skrzypce i orkiestrę (1990-91), Post Scriptum, sonata
na skrzypce i fortepian (1990-91), Metamusic, poemat symfoniczny na
fortepian i orkiestrę (1992), Diptych, kantata do sł. Szewczenki
na chór mieszany (1995), Misterioso dla klarnecisty (grającego na
klarnecie i fortepianie, 1996), Messanger-Year 1996 na fortepian
(także wersja na smyczki i syntezator - 1997), Orfeo, wieczna
melodia na syntezator (1997-98), Requiem für Larissa na solistów,
chór mieszany
i orkiestrę (1997-99), Epitaph na smyczki i fortepian (1999),
Autumn Serenade na orkiestrę kameralną (2000); muzyka filmowa, pieśni.
Requiem für Larissa
Inspiracją dla tego nowoczesnego, a zarazem zwróconego ku przeszłości
dzieła stało się tragiczne przeżycie osobiste. Gdy w maju 1996
r. w kijowskim szpitalu nieoczekiwanie zmarła Larissa Bondarenko,
świat Walentina Silwestrowa zawalił się. Dzieło, zewnętrznie
nawiązujące do tradycji łacińskiej mszy za zmarłych, poświęcone
jest pamięci żony kompozytora. Walentin Silwestrow, który nie
postrzega siebie w żadnym razie jako twórcę "nowej"
muzyki, lecz raczej widzi swe dzieło jako odpowiedź na żywą
tradycję, potrafi wciąż przykuwać uwagę słuchacza zaskakującymi
zwrotami. Należą do nich stłumione, głębokie, tajemnicze
brzmienia początku, czy przegrupowania materiału dźwiękowego,
wciąż umocowanego harmonicznie. Jednak, o ile wcześniej można było
w nim rozpoznać wektory ruchu dźwięków, tu lawirują one na grząskim
gruncie.
Muzyczne cytaty i autocytaty Silwestrow wplata jako coś całkiem
oczywistego, śmiało podkreślając stylistyczne cezury - ich
pokonywanie staje się siłą napędową utworu.
W muzyce dzieła wciąż powracają fugi, tekst został potraktowany
"ulotnie", słowa jako nośniki treści mają marginalne
znaczenie. Po mrocznym, masywnym Requiem aeternam i gwałtownym Tuba
mirum następuje eteryczne Lacrimosa, całkiem inny świat, w którym
zdaje się kiełkować ziarno pocieszenia. Nawiązujące do
rosyjsko-prawosławnej tradycji polifonii wokalnej Largo, oszczędnie
zinstrumentowane, przywołuje kościelną atmosferę. Generowane na
syntezatorze szumy wiatru przenikają delikatne Agnus Dei, po czym
następuje powrót do początku. "Tu wszystko zostało dawno
utracone", pisze Paul Griffiths w komentarzu do utworu. Muzyka
Walentina Silwestrowa w momencie, gdy rozbrzmiewa - już przebrzmiała,
stając się tym samym prawdziwym wyrazem wiecznego spoczynku.
Anja Bühnemann
(przekład: Piotr Maculewicz)
|
