Luigi Nono

ur. 1924 w Wenecji, zm. w 1990 w Wenecji. Obok K. Stockhausena, P. Bouleza i I. Xenakisa najwybitniejszy twórca powojennej awangardy. Kompozycję studiował u G. F. Malipiera, B. Maderny i H. Scherchena, ukończył też studia prawnicze na Uniwersytecie w Padwie. Międzynarodowe uznanie i karierę przyniosły mu utwory prezentowane w Darmstadcie; najważniejsze było wykonanie w 1956 r. Il canto sospeso na głosy solowe, chór i orkiestrę (na ?Warszawskiej Jesieni” kompozycja wykonana była w 1961 r.). Od 1953 członek Włoskiej Partii Komunistycznej; lewicowe poglądy polityczne znalazły odbicie w wielu jego utworach. Był członkiem Akademie der Künste w Berlinie. Od 1960 intensywnie zajmował się muzyką elektroakustyczną (nazywaną początkowo elektroniczną) w założonym przez L. Berio i B. Madernę Studio di Fonologia Musicale della rai w Mediolanie. W pierwszej połowie lat 80. był dyrektorem artystycznym Studia Eksperymentalnego Heinricha Strobla we Fryburgu Bryzgowijskim.
Luigi Nono kilkakrotnie gościł w Polsce. Dwa spośród jego licznych utworów mają polski kontekst: Diario polacco ’58 oraz Quando stanno morendo (Diario polacco II); ten ostatni, zamówiony w 1981 przez ?Warszawską Jesień”, a skomponowany w 1982 pod wrażeniem wprowadzonego w Polsce stanu wojennego, został przez kompozytora zadedykowany ?polskim przyjaciołom i towarzyszom, którzy na wygnaniu, w podziemiu, w więzieniach, w swoich miejscach pracy – trwają w oporze; zachowują nadzieję, choć jej nie ma, wierzą, choć są niewierzący”.

Ważniejsze utwory: Variazioni canoniche sulla serie dell’op. 41 di Arnold Schoenberg na orkiestrę (1950), Polifonica – Monodica – Ritmica na zespół kameralny (1951), Composizione per orchestra (1951), Epitaffio per Federico García Lorca – trzy studia: Espańa en el corazón na sopran i baryton solo, chór mieszany i instrumenty, Y su sangre ya viene cantando na flet i orkiestrę, Memento. Romance de la guardia civil espagnola na recytatora, chór recytatorów, chór mieszany i orkiestrę (1952–53), Due espressioni per orchestra (1953), Czerwony płaszcz – muzyka do baletu (1953), La victoire de Guernica na chór mieszany i orkiestrę (1954), Liebes-lied na chór mieszany, harfę i zespół instrumentów (1954), Canti per 13 na orkiestrę kameralną (1955), Incontri na 24 instrumenty (1955), Il canto sospeso na głosy solowe, chór i orkiestrę (1955/56), Varianti na skrzypce solo, arche e legni (1957), La terra e la compagna na sopran i tenor solo, chór mieszany i orkiestrę (1975), Cori di Didone na chór mieszany i perkusję (1958), Composizione per orchestra n.2: Diario polacco ’58 (1958–59), Sará dolce tacere na 8 głosów solowych (1960), Ha venido, Canciones para Silvia na sopran solo i chór (1960), Omaggio ą Emilio Vedova na taśmę (1960), Intolleranza 1960 – akcja sceniczna na głosy solowe, chór i orkiestrę (1960/61), Suite da camera da ?Intoleranza 1960” na sopran solo, chór i orkiestrę (1969), Canti di vita e d’amore: Sul Ponte di Hiroshima na sopran, tenor i orkiestrę (1962), Canciones a Guiomar na sopran solo, chór żeński i instrumenty (1962/63), La fabbrica illuminata na mezzosopran i taśmę (1964), Musik zu ?Die Ermittlung” von Peter Weiss na taśmę (1965), Ricorda cosď ti hanno fatto in Auschwitz na taśmę (1966), A floresta é jovem e cheja di vida na trzy głosy, sopran, klarnet, płyty miedziane i taśmę (1966), Per Bastiana – Tai-Yang-Cheng na orkiestrę i taśmę (1967), Contrappunto dialettico alla mente na taśmę (1968), Musica-Manifesto n.1: Un volto del mare – Non consumiamo Marx na głosy i taśmę (1968/69), Musica per Manzú – muzyka do filmu Pace e guerra na taśmę (1969), Y entonces comprendió na sześć głosów kobiecych, chór mieszany, taśmę i live electronics (1969/70), Voci destroying muros na sopran solo, chór żeński i orkiestrę (1970), Ein Gespenst geht um die Welt na sopran, chór mieszany i orkiestrę (1971), Como una ola de fuerza y luz na orkiestrę i taśmę (1971/72), Siamo la gioventú del Vietnam na jednogłosowy chór (1973), Al gran sole carico d’amore – opera (1972/74), Für Paul Dessau na
taśmę (1974), ...sofferte onde serene ... na fortepian i taśmę (1976), Con Luigi Dallapiccola na sześciu perkusistów i live electronics (1979), Fragmente – Stille, An Diotima na kwartet smyczkowy (1979/80), Io, frammento dal Prometeo na dwa soprany, chór kameralny, flet basowy, klarnet kontrabasowy i live electronics (1980/81),Dónde estás, hermano? na dwa soprany, mezzosopran i alt (1982), Quando stanno morendo. Diario polacco n. 2 na dwa soprany, mezzosopran, flet i live electronics (1982), Guai ai gelidi mostri na dwa głosy, flet, klarnet, tubę, altówkę, wiolonczelę, kontrabas i live electronics (1983), Ommaggio a György Kurtág na instrumenty dęte i live electronics (1983), A Carlo Scarpa architetto, al suolo infiniti possibili na orkiestrę (1984), Prometeo, tragedia dell’ascolto na cztery grupy instrumentalne, dwa soprany, dwa kontralty, tenor, chór mieszany, dwoje aktorów i live electronics (1984), A Pierre, dell’infinito azzurro silenzio, inquietum na flet kontrabasowy, klarnet kontrabasowy i live electronics (1985), Risonanze erranti na mezzosopran, flet, tubę, perkusję i live electronics (1986), Caminantes ...Ayacucho na alt solo, flet, organy i orkiestrę (1986/87), No hay Post-Prae-Ludium ?baab-arr” na ottavino i live electronics (1988), ?La lontananza nostalgica-futura”. Madrigale á piu ?Caminantes” con Gidon Cremer na skrzypce solo, live electronics i taśmę (1988), ?Hay que caminar” sognando na dwoje skrzypiec (1989).

Omaggio ą Emilio Vedova jest pierwszym utworem elektronicznym Nona, zrealizowanym, podobnie jak wiele następnych, w Studio di Fonologia w Mediolanie. Wenecki malarz Emilio Vedova (ur. 1919), przyjaciel Nona, był kompozytorowi bliski nie tylko z powodu poglądów politycznych (działał aktywnie w ruchu antyfaszystowskim), ale także poprzez temperament artystyczny, wyrażający się w ekstatycznym przepychu kolorów jego abstrakcyjnych płócien.
(z książki programowej wj 1991)

W La fabbrica illuminata występują trzy typy dźwięków:
1) materiał konkretny – przetworzony materiał odgłosów przemysłowych, zarejestrowanych w zakładach Italsider w Genui, oraz tekstów Guliana Scabii, deklamowanych i śpiewanych przez Chór rai
w Mediolanie oraz robotników Italsidera;
2) materiał elektroniczny – dźwięki wytworzone przy pomocy aparatury Centrum Fonologii rai w Mediolanie;
3) materiał dźwiękowy live – głos żeński, który śpiewa wiersze Cesare Pavese.
La fabbrica illuminata, podobnie jak wiele innych utworów Nona, jest manifestacją jego marksistowskiego światopoglądu. Wyraźne jest polityczne przesłanie tego utworu: pokazanie ciężkich warunków,
w jakich pracują hutnicy przy wielkich piecach; zderzenie dźwięków ?czystych”, z natury ?burżuazyjnych”, wytworzonych w studiu założonym i finansowanym przez ?burżuazyjne” społeczeństwo,
z odgłosami fabryki ożywionej obecnością i pracą robotników.

1
fabbrica dei morti la chiamavano
esposizione operaia
a ustioni
a esalazioni nocive
a gran masse di acciaio fuso
esposizione operaia
a elevatissime temperature
su otto ore solo due ne intasca l’operaia
esposizione operaia
a materiali proiettati
relazioni umane per accelerare i tempi
esposizione operaia
a cadute
a luci abbaglianti
a corrente ad alta tensione
quanti minuti-uomo per morire?

2
e non si fermano mani di aggredire
interrotti che vuota le ore
al corpo nuda afferrano
quadranti, visi; e non si fermano
guardano guardano occhi fissi: occhi mani
sera giro del letto
tutte le mie notti ma aridi orgasmi
tutta la cittą dai morti vivi
noi continuamente proteste
la folla cresce parla del morto
la cabina detta tomba
tagliano i tempi
fabbrica come lager
uccisi
Guliano Scabia

3
passeranno i mattini
passeranno le angosce
non sarą cosi sempre
ritroverai qualcosa

(Cesare Pavese, fragment z Due poesie a T.)