|
|
ur. 1925 w Montbrison, studiował najpierw matematykę
i nauki techniczne, które porzucił dla kompozycji (studia pod kierunkiem
Oliviera Messiaena, René Leibowitza i A. Varabourg-Honegger). W 1946 r.
zainicjował w teatrze Jean-Louis Barraulta koncerty ?Domaine
Musical”. W 1955 r. wielkim sukcesem kompozytora stało się
prawykonanie
Le Marteau sans ma?tre na festiwalu mtmw w Baden-Baden. W latach
1955–1960 wykładał na kursach w Darmstadcie, gdzie w 1957 r.
wykonano jego III Sonatę.
Kolejne ważne premiery miały miejsce w 1958 r. w Hamburgu (m. in.
Improvisation sur Mallarmé). W latach 60. aktywność Pierre Bouleza
coraz wyraźniej zaczyna skupiać się na działalności dyrygenckiej i
pedagogicznej, m.in. od 1960 prowadził kursy analizy, kompozycji oraz
dyrygentury w Bazylei, od 1963 gościnnie wykładał kompozycję na
Uniwersytecie
Harvarda. W latach 1971–75 był głównym dyrygentem bbc Symphony
Orchestra, w latach 1971–77 – New York Philharmonic Orchestra,
a w latach 1967–72 regularnie dyrygował również Cleveland
Orchestra. W 1975 r. zakłada Ensemble InterContemporain, zaś w 1977
otwiera podwoje projektowanego od kilku lat ircam-u. W 1976 po raz
pierwszy prowadzi
w Bayreuth Wagnerowski Pierścień w inscenizacji Patrice Chéreau.
W 1991 otrzymał honorowy doktorat Uniwersytetu we Frankfurcie, w 1992
– nagrodę im. Adorna w tymże mieście, a w 1998 doktorat honoris
causa Connecticut College. Jest również laureatem nagrody Ernsta von
Siemensa (1979) oraz Grawemayer Award (2001). W roku 2000,
w związku z 75. rocznicą urodzin kompozytora, w wielu stolicach odbyły
się koncerty z jego muzyką, m.in. w Londynie (seria koncertów London
Symphony Orchestra pod jego dyrekcją), Nowym Jorku, Paryżu i Wiedniu. W
tym samym roku Boulez otrzymał nagrodę Grammy w kategorii klasycznej
muzyki współczesnej za utwór Répons, jak również Israeli Wolf Prize
for the Arts. W 2001 r. zainaugurował Rok Węgierski we Francji serią
wykonań utworów Bartóka, z udziałem m.in. Maurizia Polliniego, Gila
Shahama i Ensemble InterContemporain; poprowadził również warsztaty nad
swoim Le Marteau sans ma?tre w nowojorskiej Carnegie Hall. W roku 2002
został kompozytorem-rezydentem festiwalu
w Lucernie, dając warsztaty dyrygentury oraz koncerty z bbc Symphony,
Filharmonikami Berlińskimi i Ensemble InterContemporain. Również w tym
roku miało miejsce prawykonanie nowej wersji jego Dérive 2.
Ważniejsze utwory: Sonatina na flet i fortepian
(1946), 12 Notations na fortepian (1946), I Sonata fortepianowa (1946),
Structures I na dwa fortepiany (1952), Le Marteau sans ma?tre na głos żeński
i 6 instrumentów (1955),
III Sonata fortepianowa (1957), Pli selon pli, portrait de Mallarmé na
sopran i orkiestrę (1958), Structures II na dwa fortepiany (1961),
Figures – Doubles – Prismes na orkiestrę (1964), Éclat na
orkiestrę (1965), Domaines na klarnet i orkiestrę (1969), Domaines na
klarnet (1969), ...explosante-fixe... na zespół i live-electronics
(1974), Rituel in memoriam Bruno Maderna na orkiestrę (1975),
Messagesquisse na wiolonczelę i 6 wiolonczel (1977), Notations I–IV
na orkiestrę (1978), Réponse na 6 solistów, zespół kameralny, dźwięki
komputerowe i live electronics (1981), Notations V–XII na orkiestrę
(1984), Dérive 1 na zespół (1984), Mémoriale (...explosante-fixe...Originel)
na flet i zespół kameralny (1985), Dérive 2 na 11 instrumentów
(1988/2001), Anth?mes 1 na skrzypce (1991–92), ...explosante-fixe...
na flety (midi), zespół i live electronics (1991/93), Incises na
fortepian (1994/2001), sur Incises na trzy fortepiany, trzy harfy i trzech
perkusistów (1996/98), Anth?mes 2 na skrzypce i live electronics (1997).
Dérive 1
Gdyby Boulez był innym typem kompozytora, mógłby nazwać ten utwór
Preludium i fuga. Ale wtedy byłby to inny utwór. W istocie ta
proporcjonalna, siedmio- czy ośmiominutowa miniatura nie daje podstaw do
jakichkolwiek wyraźniejszych identyfikacji z modelami tradycyjnymi, nawet
jeśli ujrzeć w niej można przejrzysty podział na część pierwszą, z
ornamentowanymi akordami, i drugą, kierowaną przez fortepian, pełną
inwencji kontrapunktycznej. Jeżeli utwór ten przywołuje cokolwiek
z przeszłości – to raczej kompozycję samego Bouleza: Éclat, jako
że znajdujemy tam podobne ornamentowane, statyczne harmonie, z trylami i
niespokojnymi ozdobnikami. Różnica leży w tym, że początkowa część
Dérive przebiego w tym samym powolnym tempie przez 26 taktów, podczas
gdy druga część stopniowo zwalnia tempo, aż powraca do tempa początkowego.
Charakterystyczna giętkość muzyki Bouleza uzewnętrznia się tu nie
przez nieustanny ruch, lecz raczej przez nieprzewidziane ?rzucanie”
pomysłami w instrumentach: flecie i klarnecie, skrzypcach i wiolonczeli,
wibrafonie i fortepianie.
Utwór został dedykowany Sir Williamowi Glockowi z okazji jego odejścia
z funkcji dyrektora Festiwalu w Bath w 1984 r. Jest to bardzo osobista
dedykacja, albowiem to właśnie Glock pozyskał Bouleza do dyrygowania
bbc Symphony Orchestra i namówił go do pozostania przez następne siedem
lat na stanowisku jej głównego dyrygenta. Tytuł, jak zwykle
u Bouleza, jest trudny do przetłumaczenia: w języku francuskim wyraz ten
zachowuje, w przeciwieństwie do angielskiego, łacińskie konotacje z
byciem z dala od brzegu (dériver = dryfować, odbić od brzegu, ale także
– pochodzić od [w odniesieniu do słów – przyp. tłum.]).
Jesteśmy więc zaproszeni do słuchania i – być może – do
dryfowania w kierunku nowych znaczeń.
Paul Griffiths
(z książki programowej wj 1987)
|
