Luciano Berio

ur. 1925 w Oneglia (Włochy), zm.27.05. 2003 w Rzymie. Studiował u Giulio Paribeniego i Giorgio Ghediniego w mediolańskim Conser-vatorio di Musica Giuseppe Verdi. W 1953 r. wspólnie z Bruno Maderną założył w Mediolanie Studio di Fonologia Musicale della rai, którego pracami kierował do 1961 r. W 1956 r. założył czasopismo ?Incontri Musicali” i do 1960 r. kierował akcją koncertową pod tą samą nazwą. Nauczał kompozycji w Stanach Zjednoczonych i Europie: prowadził kursy m.in. w Tanglewood (1960,1982), Dartington Summer School of Music (1961, 1962), Mills College w Oakland (1962), w Darmstadcie, Kolonii, na Universytecie Harvarda oraz, od 1965 do 1972, w Juilliard School of Music w Nowym Jorku. Jest twórcą Juilliard Ensemble. W latach 1974–1979 blisko współpracował z Pierrem Boulezem w paryskim ircam-ie, w 1987 r. założył Centro Tempo Reale di Firenze. W 1980 r. tytuł doktora honoris causa nadał mu City University of London. Ostatnie lata życia artysty to niekończące się pasmo nagród i odznaczeń: w 1989 r. otrzymał nagrodę muzyczną im. Ernsta von Siemensa, a w 1991 r. nagrodę Fundacji Wolfa w Jerozolimie. W 1995 r. uhonorowany został nagrodą Złotego Lwa
na Weneckim Biennale oraz doktoratem honorowym Uniwersytetu
w Sienie, rok później od Japońskiego Stowarzyszenia Sztuki otrzymał ?Praemium Imperiale”; w 1999 r. po raz trzeci przyznano mu doktorat honorowy, tym razem Uniwersytetu w Turynie. W 2000 r. został prezydentem i dyrektorem artystycznym słynnej Accademia Nazionale di Santa Cecilia w Rzymie. W roku następnym piastował stanowisko dyrektora artystycznego europejskiego projektu L'Arte della Fuga (koncerty w Spoleto, Hadze, Lyonie i Londynie), otrzymał też nagrodę Premio Internazionale ?Luigi Vanvitelli” w Casercie.
Ponadto Luciano Berio działał jako dyrygent, pracując z najlepszymi orkiestrami symfonicznymi w Stanach Zjednoczonych i w Europie.
22 stycznia 2004 r. w paryskim ThéČtre Mogardon wykonana zostanie po raz pierwszy ostatnia ukończona kompozycja Luciana Beria – Stanze na baryton, trzy chóry męskie i orkiestrę; premierę poprowadzi Christoph Eschenbach.

Ważniejsze utwory (od 1980): Entrata na orkiestrę (1980), Corale na skrzypce, smyczki i dwa rogi (1981), Accordo per quattro grupi di bande (1981), Duo, teatr wyobraźni na baryton, dwoje skrzypiec, chór mieszany i orkiestrę (1982), Requies na orkiestrę (1983–84), Voci na altówkę i dwie grupy instrumentalne (1984), Brahms/Berio: Opus 120 Nr. 1 na klarnet lub altówkę i orkiestrę (1984–86), Naturale, balet (1985–86), Ricorrenze na kwintet dęty (1985–87), Kwartet smyczkowy (1986–90), Formazioni na orkiestrę (1986), Sequenze I – XI, utwory solowe dla różnych wykonawców (1958–88), Concerto II (Echoing Curves) na fortepian i dwie grupy instrumentalne (1988), Ofanim na dwie grupy instrumentalne, dwa chóry dziecięce, głos żeński i muzyczny system komputerowy w czasie rzeczywistym (1988), Canticum Novissimi Testamenti (Ballata) na chór mieszany a cappella (1988; część II na 4 głosy solowe, 4 klarnety i kwartet saksofonowy – 1989), Schubert/Berio: Rendering na orkiestrę (1989), psy na kontrabas (1989), Verdi/Berio: 8 Romanze na tenor i orkiestrę (1990), Leaf na fortepian (1990), Brin na fortepian (1990), Continuo na orkiestrę (1991), Notturno (Quartetto III) na kwartet smyczkowy (1993; wersja na orkiestrę smyczkową 1995), Compass, balet (1995), Sequenza XII na fagot (1995), Sequenza XIII na fagot (1995), kolod (Chemins VI) na trąbkę i orkiestrę kameralną (1996), Outis, opera (1996), Récit (Chemins VII) na saksofon altowy i orkiestrę (1996), Ekphrasis (Continuo II) na orkiestrę (1997), Alternatim, koncert podwójny na klarnet, altówkę i orkiestrę (1997), Glosse na kwartet smyczkowy (1997), Korót na 8 wiolonczel (1998), Cronaca del Luogo, akcja muzyczna (1998–99), Solo na puzon i orkiestrę (1999), Stanze na baryton, trzy chóry męskie i orkiestrę (2003).

Voci (Folk Songs II)
Czynność transkrybowania muzyki (podobnie jak tłumaczenia tekstu) może zakładać trzy rodzaje podejścia kompozytorskiego: identyfikację kompozytora z oryginalnym tekstem muzycznym, przekształcenie tekstu w pretekst do analitycznych eksperymentów oraz,
w końcu, przezwyciężenie tekstu, czyli jego dekonstrukcję, ?filologiczne nadużycie”. Wierzę, że idealna sytuacja ma miejsce wtedy, gdy wszystkie trzy rodzaje podejścia łączą się i współistnieją. Tylko wówczas transkrypcja może stać się aktem prawdziwie kreatywnym
i konstruktywnym.
Voci (Folk Songs II) napisane w 1984 r. dla Aldo Benniciego i dedykowane Laurze i Paolo Martellim mierzą się z problemem połączenia tych trzech wymiarów. Jestem szczególnie wdzięczny Aldo Benniciemu za dostarczenie mi oryginalnego materiału muzycznego do utworu: pieśni pracy i miłości, kołysanek i ulicznych przyśpiewek z różnych części Sycylii. Mam nadzieję, że Voci przyczynią się do gruntowniejszego zainteresowania folklorem Sycylii, który – podobnie jak folklor Sardynii – jest z pewnością najbogatszym, najbardziej złożonym
i żywym w obszarze kultury Morza Śródziemnego.

equenza III (1966) jest sceniczną kompozycją na głos. Jakkolwiek
w partyturze akcje wokalne i mówione zanotowane są oddzielnie (akcje mówione na jednej, śpiewane na trzech lub pięciu liniach),
w wykonaniu różnica między nimi często się zaciera. Kompozytor notuje określone interwały, nie podaje natomiast absolutnej wysokości dźwięku, która może być wynikiem transpozycji do zakresu odpowiadającego wykonawcy. Tam, gdzie kompozytor nie określa mimiki,
gestykulacji i ruchów ciała – wykonawcy pozostawiona jest swoboda interpretacji wzorów pewnych zachowań i stanów emocjonalnych. Owe wzory-sugestie mają wyzwolić zarówno akcję wokalną, jak i gest; nie powinny natomiast narzucać interpretacji pantomimicznej. Należy wystrzegać się wszelkich konwencji. Każdy wykonawca musi drogą eksperymentu dojść do właściwej interpretacji, zgodnej z jego własnym kodem emocjonalnym, elastycznością aparatu głosowego i możliwościami dramatycznymi. Tekst Markusa Kuttera brzmi następująco:

give me a few words for a woman
to sing a truth allowing us
to build a house without worrying
before night comes...

Sequenza III jest dedykowana Cathy Berberian.
Luciano Berio
(z książki programowej wj 1974)